Jarzębina

Jarzębina, jarząb pospolity, jarząb zwyczajny (Sorbus aucuparia L.) to gatunek drzewa lub krzewu liściastego, rośliny wieloletniej, z rodziny różowatych. Występuje w Europie i Azji, jako introdukowany także w Ameryce Północnej. W Polsce jest pospolity na całym obszarze. To drzewo jest często sadzone jako drzewo przydrożne lub ozdobne w parkach i ogrodach.

 

Owoce przypominają jagodę, są kulistawe, o średnicy 6–9 mm, rzadziej do 11 mm, barwy od szkarłatnej do pomarańczowej, u odmian uprawnych bardziej zróżnicowane.

Drzewo ma smukły pień z gładką korą, luźną i okrągłą koronę, a jego liście są pierzaste, zebrane parami listków na nerwie centralnym z listkiem końcowym. Kwitnie od maja do czerwca, tworząc gęste baldachogrona małych, żółtawobiałych kwiatów, a owoce, które dojrzewają od sierpnia do października, są zjadane przez wiele gatunków ptaków.

Owoce jarzębiny były używane w przeszłości do wabienia i łapania ptaków. Łacińska nazwa rośliny w dosłownym tłumaczeniu oznacza jarzębina łowiąca ptaki. Dla ludzi owoce są gorzkie, ściągające, przeczyszczające, moczopędne i żółciopędne. Zawierają witaminę C, więc zapobiegają szkorbutowi, ale kwas sorbowy podrażnia błonę śluzową żołądka. Owoce zawierają sorbitol, który może być stosowany jako substytut cukru przez diabetyków. Owoce jarzębiny były stosowane w tradycyjnej medycynie w leczeniu zaburzeń dróg oddechowych, gorączki, infekcji, przeziębień, grypy, reumatyzmu i dny moczanowej

 

Owoce i liście wykorzystywane są do przygotowania potraw i napojów. Ze względu na swoją goryczkę, surowe jagody jarzębiny nie są zbyt smaczne. Po przeróbce termicznej można z nich przygotować smaczne kompoty, galaretkę, dżem, cierpki syrop lub chutney. Są również używane do produkcji wina, likierów, herbat. Owoce są podawane jako dodatek do jagnięciny lub dziczyzny. Pozbycie się goryczki można uzyskać poprzez mrożenie, gotowanie lub suszenie, co degraduje kwas parasorbowy.

 

Po pierwszych przymrozkach owoce tracą gorzki smak, wywołany przez kwas parasorbowy, i stają się lekko słodkie. Kwas parasorbowy przekształca się w kwas sorbowy. Regionalnie, na przykład w Lesie Bawarskim i Czechach, z owoców wytwarza się dżem, który, podobnie jak żurawina, podaje się jako lekko cierpki dżem do potraw z dziczyzny. 

 

Likier Sechsämtertropfen, destylowany w górach Fichtelgebirge od końca XIX wieku, to tradycyjny niemiecki likier ziołowy o zawartości alkoholu 33%, produkowany według oryginalnej receptury Gottlieba Vettera z 1895 roku. Likier wytwarzany jest z ekstraktów ziół, jagód i korzeni, zwłaszcza jarzębiny, i znany jest ze swojego korzenno-cierpkiego smaku. 

 

Czeska Jeřabinka również wykorzystuje jagody jarzębiny jako bazę. Jeřabinka to tradycyjny czeski napój alkoholowy wytwarzany z owoców jarzębiny. Jest to destylat, co oznacza, że ​​owoce jarzębiny są najpierw macerowane w wysokoprocentowym alkoholu, a następnie destylowane. Jarzębina znana jest z delikatnego, aromatycznego i lekko  smaku i zazwyczaj zawiera 40–46% alkoholu. 

 

Sznaps z jarzębiny ma długą tradycję w Tyrolu, Salzburgu i Styrii.

 

Najstarsze fińskie słodycze, Pihlaja, pierwotnie zawierały jagody jarzębiny. Pihlaja (fiń. „jarząb”), to cukierek marmoladowy produkowany przez fiński koncern spożywczy Fazer. Fazer rozpoczął produkcję cukierków w 1895 roku w cukierni w Helsinkach, co czyni je najstarszymi cukierkami Fazera, które wciąż są dostępne na rynku. Receptura cukierków zmieniała się z biegiem czasu. Cukierki pierwotnie zawierały jagody jarząbu pospolitego, ale z powodu ograniczonej dostępności receptura zawiera obecnie wyłącznie sztuczne aromaty. Do 1982 roku cukierek był znany jako „Pihlajanmarja” (jagody jarzębiny). 

 

 

NIE JARZĘBINA, czyli ognik szkarłatny lub jarząb szwedzki

 

Ognik szkarłatny (Pyracantha coccinea M.Roem) – gatunek krzewu należący do rodziny różowatych. Rodzime obszary jego występowania to południowa i środkowa Europa oraz Azja Zachodnia i Kaukaz. W środkowej Europie znany już od XVII wieku jako krzew ozdobny i parkowy. Jest uprawiany w wielu rejonach świata, również w Polsce. Owoce są kuliste, barwy od żółtej po czerwoną. Długo utrzymują się na krzewie. Są niesmaczne i lekko trujące.

 

Jarząb szwedzki (Sorbus intermedia) – gatunek drzewa należącego do rodziny różowatych. Występuje w Europie. W Polsce osiąga południową granicę; w stanie dzikim występuje tylko na Pomorzu – w lasach nad Bałtykiem, między Kołobrzegiem a Gdynią. Coraz częściej spotykany w lasach i zaroślach niemal całej Polski za sprawą rozsiewania się drzew uprawianych na terenach zieleni. Owoce prawie kuliste, pomarańczowoczerwone, średnicy do 13 mm, dojrzewają we wrześniu, październiku.

 

ilustracja Wikipedia - domena publiczna

autor Carl Axel Magnus Lindman – Obrazy flory północnej
 

 

Konfitura z jarzębiny i gruszek

Składniki:

• 2 szklanki jagód jarzębiny
• 6 gruszek
• 1 szklanka cukru 
• sok z 2 cytryn 

 Przygotowanie:

1. Gruszki obieramy ze skóry, usuwamy pestki, kroimy w ósemki.
2. Jarzębinę myjemy pod bieżącą wodą. Przekładamy do garnka i zalewamy wodą. Gotujemy do wrzenia wody. Pierwszą wodę odlewamy. Owoce zalewamy zimną wodą i gotujemy przez 30 minut, aż owoce zaczną pękać i będą miękkie. Miksujemy ugotowaną jarzębinę.
3. Do garnka z jarzębiną dodajemy pokrojone gruszki. Dodajemy cukier, sok z cytryny i gotujemy przez kolejne 30 minut.
4. Konfiturę przekładamy do wyparzonych słoików. Wekujemy.

 >